Piony metodyczne
Na tej stronie znajdziecie najważniejsze elementy, na których opierają się piony metodyczne. W niektórych miejscach będzie można również zaobserwować porównania między organizacjami harcerskimi w Polsce.
Artykuł opiera się na wiedzy zdobytej na różnych kursach, ale również informacjach z różnych źródeł tj. Internet, biblioteka czy instruktorzy danej metodyki.
Serdecznie zapraszam do dalszej lektury.
Metodyka zuchowa
Drogowskazem wychowawczym w pracy zucha jest Prawo i Obietnica Zucha.
Działania w gromadach opierają się na pracy z małych grupach "szóstkach". Podczas zbiórek i wyjazdów głównym elementem wychowawczym jest nauka poprzez zabawę. Praca roczna gromady jest podzielona na cykle zabawowe. Dzięki fabule zuchy zdobywają nową wiedzę i umiejętności. w czasie pracy zuchy zdobywają gwiazdki i sprawności zuchowe. Sprawności przez zuchy mogą być zdobywane indywidualnie i grupowo. Indywidualnie przygotowujemy sprawności dla konkretnego zucha i dajemy mu kartę zadań przygotowaną w ciekawy sposób. Grupowa zaś zdobywa się sprawności podczas cyklu zbiórkowego.
W metodyce zuchowej ZHR występuje coś takiego jak System tęczy. Są to sprawności, które dzielą się na konkretne kolory tęczy przypisane są do poszczególnych sfer rozwoju zucha w gromadzie. Pozwala to na prawidłowy rozwój zucha we wszystkich kierunkach.
CZERWONY Symbolizuje rozwój duchowy i emocjonalny zucha
ŻÓŁTY Symbolizuje rozwój obywatelski i społeczny zucha
ZIELONY Symbolizuje rozwój zucha związany z poznawaniem przyrody
NIEBIESKI Symbolizuje rozwój dziecka w rodzinie
FIOLETOWY Symbolizuje rozwój dziecka w grupie rówieśniczej
Gwiazdki są to trzy etapy drogi zucha rozpoczynającej się od złożenia Obietnicy Zucha i otrzymania Znaczka Zucha.
Zuch powinien podczas całego pobytu w gromadzie (3-4 lata) zdobyć wszystkie trzy gwiazdki.
1. Wtajemniczanie w życie gromady – odnalezienie się dziecka w grupie rówieśniczej innej niż klasa.
2. Rozwój zainteresowań i umiejętności – podejmowanie konkretnych funkcji i zadań w gromadzie i w domu.
3. Uwrażliwienie na drugiego człowieka – kształtowanie potrzeby czynienia dobra dla innych
Wszystkie te elementy zapewniają dziecku stopniowy i harmonijny rozwój.
Metodyka harcerska
Podstawą wychowania harcerskiego jest Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie.
Metodyka harcerska przede wszystkim opiera się na ręce metody. Jednak "rękę" stosujemy również w wielu innych pionach matodycznych.
Ręka metody jest to siedem zasad, na których opiera się podstawowe wychowanie harcerza i harcerki. W skład ręki wchodzą: puszczaństwo, dobrowolności, system zastępowy, współdziałanie i współzawodnictwo, wzajemność oddziaływań, oddziaływanie pośrednie, stopniowanie trudności.
Pokrótce opiszę ich znaczenie.
Najważniejszym elementem i też dlatego znajduję się na samym środku dłoni
jest DOBROWOLNOŚĆ. To słowo mówi samo za siebie. W harcerstwie
wychowujemy młodzież w sposób, aby tylko dobrowolnie czyli również
świadomie podejmowała działania. Pragniemy wychować ludzi, którzy
są świadomi swojej wartości i przygotować ich do dorosłego życia.
Przygotować młodzież do tworzenia wolnej Polski. Najlepszym tego
przykładem jest umiejętność służby drugiemu człowiekowi bez oczekiwania
odwzajemnienia. Całe swoje życie powinno opierać się na dobrowolności.
Jest to podstawowym elementem wychowania harcerskiego, ponieważ aby
być harcerzem trzeba chcieć. Jeżeli ktoś jest zmuszany do tego to nigdy
nie odnajdzie w harcerstwie swojej drogi. Wszystko w harcerstwie jest dobrowolne.
Dobrowolne jest wstąpienie do harcerstwa i konkretnej drużyny. Z biegiem czasu
nowa harcerka lub harcerz poznaje zasady panujące w harcerstwie i jeżeli chce
być harcerzem dobrowolnie akceptuje te zasady.
Nadgarstek czyli podstawa, na której umieszczona jest cała dłoń. To właśnie
na nim w Ręce metody znajduje się puszczaństwo. Co to w ogóle jest puszczaństwo?
Jest to przede wszystkim ruch na świeżym powietrzu, obcowanie z przyrodą taką jaka jest.
Na kciuku możemy zauważyć system zastępowy. Czyli inaczej mówiąc jest to praca w małych grupach. Najczęściej są to zastępy lub patrole składające się z 7 harcerek pod przywództwem lidera. W różnych pionach metodycznych zobaczymy różny sposób stosowania tych elementów, ale w metodyce harcerskiej liderem jest zastępowy, który przygotowuje podzastępową wybraną spośród harcerek z zastępu swojego następcę lub nową zastępową. W drużynie jest dowolna ilość zastępów, ale nie powinno być ich mniej niż trzy. W drużynie zastępowe i podzastępowe tworzą zastęp zastępowych, którego zastępową jest drużynowa. Ona razem z przybocznymi szkoli oraz prowadzi zbiórki ZZ-tu. Tu przydatna jest znajomość metodyki wędrowniczej.
Jest to bardzo przydatny element, ponieważ przy pracy z więcej niż ok. ośmioma osobami jest trudny. Dlatego dzieli się dużą grupę na małe i wyznacza się dla nich liderów. Dowodzący całą jednostką ma możliwość prowadzić indywidualny rozwój każdej harcerki bez bezpośredniej pracy z każdą z nich.
Współdziałanie i współzawodnictwo to kolejny element, który pomaga w pracy harcerskiej.
Polega on na tworzeniu dla zastępów możliwości zdrowej rywalizacji między zastępami, a wspólnym działaniu w zastępach. Nie zapominając o elementach spajających całą drużynę.
Wzajemność oddziaływań to przede wszystkim samowychowanie. Ponieważ ciągłe dążenie do ideałów oznacza, że każdego dnia chcemy się uczyć i stawać się co raz lepszym. Dlatego w harcerstwie każdy od każdego się uczyć. Drużynowa stara się tak pracować z drużyną aby druhny przede wszystkim uczyły się od siebie, zastępy od zastępów. Następnie przekłada się to na drużyny, które również na siebie oddziałują.
Oddziaływanie pośrednie jest to element, poprzez który przekazujemy pewne wartości. Konkretne działania pozwalają nam osiągnąć jakiś wyznaczony wcześniej cel. Harcerstwo należy przeżyć, nie można się go nauczyć czytając książki.
Aby cały czas poprawiać swoje umiejętności w "ręce" jest stopniowanie trudności. W większości w harcerstwie opiera się ono na stopniach i sprawnościach. Zdobywamy stopnie adekwatne do naszego wieku oraz rozwoju. Sprawności przede wszystkim zdobywamy odpowiednio do naszego stopnia lub umiejętności. Zawsze starając się stawiać przed sobą wyzwania, tak aby zadanie, które nas czeka dało nam umiejętności wyższe niż posiadaliśmy lub potwierdziło posiadane przez nas umiejętności jeżeli nie da się w danej dziedzinie nauczyć się więcej. Jednak wtedy należy mądrze rozpisać zadania, aby były one dla nas czymś nowym.
Jednak nie tylko na stopniach i sprawnościach opiera się ten element w naszej "ręce". Najbardziej chodzi o to aby nasze działania harcerskie i poza harcerskie były na coraz wyższym poziomie.
Jednym z najważniejszych elementów harcerskiego wychowania jest cel.
Jeżeli chcemy coś robić to pierwsze pytanie jakie sobie zadajemy to "po co?". Czy ta gra terenowa, poprowadzona w taki sposób przyniesie naszym podopiecznym jakieś plusy?
Metodyka starszoharcerska
Jest to pion metodyczny, który jest stosowany w ZHP. Został wprowadzony ok. 1999 roku. Do drużyn starszoharcerskich należy młodzież w wieku 13-16 lat.
Pion starszoharcerski opiera się na tych samych zasadach co harcerski. Czyli podstawy wychowania wywodzą się z Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego oraz praca opiera się na ręce metody.
Harcerze i harcerki w tym wieku zostali przesunięci to innego pionu metodycznego, aby drużynowy mógł łatwiej dostosować pracę całej jednostki do jednej grupy wiekowej.
Jednak są minusy tego sposobu pracy. Odłączenie od siebie tych dwóch grup wiekowych zmuszą drużynowego nad ciągłą pracą nad podstawami wiedzy harcerskiej. A gdy w drużynach są starsi harcerze mogą uczyć nowych, młodszych harcerzy.
W marcu 2018 roku po zmianie reformy edukacyjnej powstały dyskusje na ponownym połączeniu tych pionów.
Metodyka wędrownicza
W ZHR do ruchu wędrowniczego należą harcerki i harcerze w wieku 15-18 roku życia. Różni się trochę od ZHP, ponieważ do wędrownictwa wstępuje młodzież ponadgimnazjalna i starsza (16-21 lat). Znaczącą różnicą jest również to, że w odróżnieniu od ZHR mają drużyny koedukacyjne i kilka dodatkowych elementów.
Cechą charakterystyczną dla wędrownika jest naramiennik, który zdobywa się poprzez odbycie próby. Ale do tego wrócę później.
Całość pracy w drużynie wędrowniczek oparta jest na paradygmacie wędrowniczym. Czyli wskazuje w jaki sposób działać z naszymi wędrowniczkami. Wszystkie elementy, akcje, które tworzymy dla naszych wędrowniczek muszą także zgadzać się z metodyką harcerek, która stanowi bazę i wytyczną formy pracy.
Co to takiego ten paradygmat? Mówiąc w prost nie jest to nic innego jak „KIWI”. Czyli są to elementy takie jak: konkret, ideowość, wyczyn i indywidualność.
Ważne jest aby każda rzecz była przygotowana według KIWI, ale także nieodłącznym elementem pracy z drużyną jest PRZYGODA i PUSZCZAŃSTWO.
Konkret – Wędrowniczki muszą widzieć jaki jest cel zadania. Ważne jest, żeby miały zadania, które mają konkretny efekt. Jednak jest wiele zadań niewymiernych, których ciężko jest zauważyć jaką mają wagę realizacji. Nie wolno o tym zapomnieć i konieczne jest ukazanie tego wędrowniczce. Oczywiste jest to, że efektem może być po prostu uśmiech osoby, której pomogliśmy, uznanie u rodziców czy nauczycieli. Trzeba pokazywać to harcerce, ponieważ sama może tego nie zauważyć, a jest to ważne, aby całkowicie rozwinęła się w tym kierunku oraz widziała potrzebę w realizacji zadań np. tj. służba.
Ideowość – Chodź to nie jest proste to powinnyśmy pokazywać naszym harcerką związek Prawa Harcerskiego z codziennym życiem. Wszystkie działania wędrowniczek powinny mieć odniesienie do wartości wypływających z Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego.
Wyczyn – Jest po prostu stopniowaniem trudności, które ma rozwinąć wędrowniczkę. Zadanie za łatwe nie przyniesie satysfakcji, a za trudne może zniechęcić do dalszego działania. Każde zadanie powinno świadomie przekraczać umiejętności wędrowniczki w taki sposób, aby rozwinęło jej osobowość i charakter. Przy tym punkcie należy jednak pamiętać, aby zadanie nie polegało tylko na rozwoju naszej wędrowniczki. Harcerstwo jest stworzone po to aby rozwijać, ale po to aby pełnić innym służbę. Jeśli popadniemy tylko w rozwój samych siebie to nie będziemy już mogły nazywać się harcerkami.
Indywidualność – Należy tak tworzyć zadania, aby były oparte o zainteresowania każdej wędrowniczki z osobna. Takie zadanie bardziej spodoba się wędrowniczce i bardziej ją rozwinie. Będzie miała poczucie, że coś zostało stworzone specjalnie dla niej i pod jej potrzeby.
Przygoda – Jest to coś co wędrowniczki będą wspominać do końca życia. Najprostszy sposób aby ją osiągnąć to pracować według paradygmatu wędrowniczego.
W ZHR wędrowniczki zazwyczaj były już wcześniej harcerkami. Drużna wędrowniczek jest kontynuacją harcerskiej drogi, wejściem na wyższy poziom. W drużynie harcerek w większości uczymy druhny poprzez zabawę. U wędrowniczek wygląda to inaczej. Mają być wyczynem, które świadomie wprowadzą w dorosłość i odpowiedzialność do podejmowanych decyzji.
Drużyna wędrowniczek składa się minimalnie z 8 członkiń i drużynowej. Nigdzie nie ma umieszczonej informacji o maksymalnej liczbie wędrowniczek, ale ze względu na indywidualny tryb działania najlepiej jakby drużyna nie była duża.
Na wielu stronach drużyn wędrowniczych można doszukać się składu drużyny w granicach 16.
Jednak ostatnim czasie odnalazłam badania, w których oceniano zdolności liderów różnych grup. Najważniejszym z wyników doświadczenia było, iż lider dowolnej grupy sam nie będzie w stanie na wysokim poziomie zarządzać każdym członkiem zespołu jeśli będzie przekraczać 6 osób. Więc jeśli uznamy, że drużynowa jest jedynym liderem, nie posiada do pomocy takich osób jak przyboczna to 8 osób to już duża grupa.
Drużyna wędrownicza działa systemem zespołów zadaniowych. Jest to twór na wzór zastępów jednak nie są one stałe. Tworzy się je na potrzebę sytuacji i na okres określonego zadania.
W tym pionie metodycznym są zdobywane stopnie i sprawności, ale jedną rzeczą, która się wyróżnia jest naramiennik wędrowniczy.
Zdobywa się go w sposób obrzędowy. Zdobywać naramienni może wędrowniczka, która dopiero co wstąpiła do drużyny nie musi posiadać żadnego stopnia, ani mieć złożonego Przyrzeczenia Harcerskiego. Ale oczywiście to zależy też od zwyczajów drużyny. Aby zdobyć taki naramiennik oczywiście najpierw należy rozpisać zadania z opiekunką próby. Opiekunką oraz przyznać naramiennik może tylko instruktorka, która jest wędrowniczką (posiada naramiennik). Próba może trwać od 3-6 miesięcy.
Na naramienniku znajduje się ognisko wędrownicze, które ma głęboką symbolikę. Próba jest oparta na symbolice tego ogniska, czyli na sześciu obszarach życia wędrowniczki.
Trzy brązowe bierwiona oznaczają:
- Praca nad sobą,
- Szukanie miejsca w społeczeństwie,
- Służbę,
Trzy płomienie symbolizują siłę wędrowniczki w każdym wymiarze:
- żółty (najmniejszy) – siła ciała,
- pomarańczowy (średni) – siła rozumu,
- czerwony (największy) – siła ducha,
Wędrowniczka powinna być zawsze gotowa do wędrówki w każdym z obszarów. Czy to wędrówka górska, czy np. artystyczna lub duchowa.
Ważne jest aby działania w drużynie były zrobione tak aby wędrowniczki zdobywały uprawnienia, oznaki państwowe i kwalifikacje zawodowe. Taką wędrówką jest też przygotowanie się wędrowniczki do indywidualnej służby w dorosłym życiu. Nie zapominajmy, że mamy do czynienia z osobami, które w przeciągu kilku lat, a może nawet miesięcy będą, a może już są osobami pełnoletnimi.
Największe z imprez w jakich uczestniczą wędrowniczki z różnych środowisk harcerskich ZHR:
Ogólnopolski Rajd Meksyk,
Toruński Rajd Tuba Dei,
Puszczańskie Harce organizowane przez Pionkowski Szczep „Puszcza“,
Wędrowniczy Festiwal Artystyczny „Agrafka“,
Wędrowniczy Zlot św. Kingi,
W ZHP można znaleźć coś takiego jak Dewiza i Kodeks wędrowniczy. Jest to zbiór zasad etycznych, których wędrownicy muszą przestrzegać zaraz po Przyrzeczeniu i Prawu Harcerskim.
Dewiza brzmi następująco:
Wyjdź w świat, zobacz, pomyśl – pomóż, czyli działaj.
A kodeks:
- Być wędrownikiem to niemała sztuka, a dostępna tylko dla tych, którzy posiadają prawdziwie harcerską postawę. Wędrownikowi nie wystarcza znajomość miejsca zamieszkania, wędrownika ciekawi świat, wędrownik, patrząc w swą przyszłość, pragnie odnaleźć własną ścieżkę.
- Wędrowanie to znacznie więcej niż przemierzanie kilometrów czy wytrwałość fizyczna. To sztuka wchłaniania życia, które nas otacza, to oczy i uszy otwarte, to tajemnica współodczuwania przyrody i człowieka. Wędrówką nie będzie przyspieszony tupot nóg, nadmiar krzykliwego humoru, lecz właśnie cisza wśród ciszy lasu, skupienie wobec wschodów czy zachodów słońca. To wyczucie wędrownik łatwo odszuka w sobie.
- Wędrownik - jest zawsze gotów nieść pomoc.
- Wędrownik - jest przyjacielem całego świata. Wędrownika ciągnie siła nieprzeparta w dal na coraz to nowe, nieznane szlaki, nie pozwala zastygnąć mu w wygodnym, osiadłym życiu, toczącym się zbyt wolno.
- Wędrownik - spostrzega urok życia wszędzie, gdziekolwiek się znajdzie, gdyż odkrywa to, czego inni w pozornej monotonii codziennych dni dopatrzyć się nie umieją. Wędrownik zna radość trudnych zwycięstw, urok przyrody, piękno zdobywania samotnie niewydeptanych ścieżek.
- Wędrownik - stale uprawia wędrówki, wędruje w zimie, w lecie, na wsi, w mieście, tropi miejsca, gdzie może być pożyteczny. Drogę jego wędrówki wyznaczają wartości zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim.
Z tego co się dowiedziałam w ZHR nie ma tego typu kodeksów, ponieważ ich praca opiera się tylko na Prawie i Przyrzeczeniu – są najważniejsze.
W ZHP jest też coś takiego jak lilijka wędrownicza.
Jest to oznaka o charakterze honorowym
dla instruktorów posiadających
duży dorobek w dziedzinie upowszechniania
i doskonalenia metodyki wędrowniczej.
W ZHR drużyny nie są koedukacyjne co sprawia, że metodyka wędrowniczek znacząco różni się od metodyki wędrowników, ale to jak w każdym pionie metodycznym. W związku z różnymi poziomami rozwoju, oraz różnymi problemy, które napotykają harcerzy i harcerki w różnym wieku i w różny sposób należy jej rozwiązywać.
Z tego co udało mi się dowiedzieć drużynę wędrowników można założyć tylko gdy przez trzy lata pełniło się funkcję drużynowego drużyny harcerzy.
Harcerstwo Starsze
HS jest częścią ZHR. Do tego pionu metodycznego należą tylko osoby powyżej 18-go roku życia.
Do kręgów HS mogą należeć instruktorzy, wędrownicy 18+, jak i osoby spoza ZHR. Jest to jeden z niewielu rodzajów jednostek, który w ZHR jest koedukacyjny.
Ideą Kręgów Harcerstwa Starszego jest szerzenie ideałów harcerskich w dorosłym życiu.
Niestety jak na razie jest to pion odosobniony od innych w organizacji.
Jako ludzie dorośli, często już okrzepli w harcerskim stylu życia, mogą się podjąć pełnienia służby przede wszystkim tam, gdzie potrzebne są osoby pełnoletnie, wykształcone, z doświadczeniem.
Celem Kręgów HS jest pomoc w rozwoju i w podejmowaniu służby dorosłym harcerkom i harcerzom
Praca Kręgów HS opiera się przede wszystkim na wspólnocie, pracy nad sobą, harcowaniu, służbie.
Zbiórki Kręgu poświęcone są np. refleksji nad Prawem Harcerskim. Podczas tych zbiórek ma miejsce nie tylko dyskusja, także rysujemy, układamy puzzle. Odbywają się też zbiórki o tematyce związanej z różnymi dziedzinami życia, np. "Kiedy zamieniasz chustę na krawat". Wycieczki bliższe i dalsze,
Odznakę Harcerstwa Starszego stanowi metalowa odznaka z wizerunkiem dwóch dłoni:
jedna dłoń niesie ogień, zaś druga go osłania.
Odznakę noszą harcerki i harcerze starsi realizujący pracę nad zobowiązaniem.
Mam nadzieję, że chociaż trochę pomogłam Wam w zrozumieniu różnice między pionami metodycznymi oraz mam nadzieję, że przyda wam się do pracy w waszych drużynach i innych przedsięwzięciach na harcerskim szlaku.
Czuwaj!
Patrycja Piwowar